Τι είναι αυτό που αποκαλούμε Εφαρμοσμένες Τέχνες; Και τι διαφορά έχουν από τις Καλές Τέχνες;

Τα όρια ανάμεσα στις δύο κατηγορίες τεχνών φαίνεται ότι δεν είναι πάντα ευδιάκριτα. Με μια πρόχειρη «ανάγνωση» θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι Καλές Τέχνες (όπως η ζωγραφική, η χαρακτική, η γλυπτική) έχουν ως σκοπό το κάλλος, την αισθητική δηλαδή πλευρά του αντικειμένου που δημιουργείται. Από την άλλη οι Εφαρμοσμένες Τέχνες, έχουν -όπως λέει και το όνομά τους- να κάνουν περισσότερο με τις πρακτικές εφαρμογές του καλλιτεχνικού αντικειμένου στην καθημερινή μας ζωή. Γι’ αυτό στις Εφαρμοσμένες Τέχνες συγκαταλέγονται συνήθως η Αρχιτεκτονική, αλλά και η Αρχιτεκτονική Εσωτερικών Χώρων, η Γραφιστική, το Σχέδιο ένδυσης, το Σχέδιο σε ξύλο, η Φωτογραφία, οι Παραστατικές Τέχνες κ.λπ., όπως και τα Μέσα (ψηφιακά και μη) που χρησιμοποιούμε για να δημιουργήσουμε όλα αυτά τα είδη τέχνης.

Με λίγα λόγια, οι Εφαρμοσμένες Τέχνες απευθύνονται σε όποιον θέλει να σπουδάσει κάτι που να συνδυάζει αισθητική και πρακτική εφαρμογή. Κάποιον που θέλει να κάνει κάτι δημιουργικό στη ζωή του, αφουγκραζόμενος παράλληλα τις χειροπιαστές ή καταναλωτικές ανάγκες του περίγυρού του. Ή κάποιον που θέλει να μελετήσει τον τρόπο που μια ωραία ιδέα μετουσιώνεται σε κάτι απτό και χρηστικό. Να δώσουμε ένα παράδειγμα για να ξεχωρίσουμε πιο απλά τις Καλές από τις Εφαρμοσμένες Τέχνες; Η δημιουργία ενός ρούχου είναι εφαρμοσμένη τέχνη, αλλά αν κάποιος ζωγράφος χρησιμοποιήσει ένα ύφασμα ως καμβά για να φτιάξει ένα μοναδικό έργο τέχνης πάνω σε αυτό, τότε αγγίζουμε τα όρια των καλών τεχνών.

Με βάση τα παραπάνω, ως ένα από τα πιο ευρεία πεδία, οι Εφαρμοσμένες Τέχνες, μπορούν να ομαδοποιηθούν στις παρακάτω ειδικότητες:

• Αρχιτεκτονική
• Εσωτερική Αρχιτεκτονική και διακόσμηση
• Γραφιστική και Οπτική Επικοινωνία
• Άλλα είδη Τεχνών (Παραστατικές και Ψηφιακές Τέχνες, Δημιουργικός Σχεδιασμός και Ένδυση, Σχεδιασμός Ξύλου, Φωτογραφία & Οπτικοακουστικές Τέχνες, Τέχνες Ήχου & Εικόνας)
• Συντήρηση Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης
• Σπουδές Μέσων

Η Αρχιτεκτονική είναι μια μοναδική ειδικότητα που συνδυάζει τέχνη, τεχνολογία και επιστήμη. Συνδυάζοντας τα τρία αυτά στοιχεία, σπουδάζοντας Αρχιτεκτονική θα μάθεις να εξετάζεις, να σχεδιάζεις, να κατασκευάζεις και να προστατεύεις ότι πλαισιώνει τον κόσμο μας: από μικρής κλίμακας αντικείμενα ως ολόκληρες πόλεις. Δες αναλυτικά τι περιλαμβάνουν και τι «υπόσχονται» στο θέμα της επαγγελματικής αποκατάστασης τα τμήματα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών εδώ.

Η κατασκευή ενός κτηρίου χωρίζεται σε δύο στάδια, το πρώτο είναι η δημιουργία του φέροντος οργανισμού και το δεύτερο είναι η διαμόρφωση του εσωτερικού χώρου. Όση έμφαση δίνεται μερικές φορές στο «έξω», άλλη τόση αξίζει στο «μέσα», γιατί μέσα είναι που ζουν, δουλεύουν, και ανασυγκροτούνται οι άνθρωποι. Αν λοιπόν θες να ασχοληθείς με το «μέσα», με τη διαμόρφωση εσωτερικών χώρων, με την εσωτερική ανακαίνιση και τη διακόσμηση αυτό είναι το στοιχείο σου. Μια από τις βασικές προϋποθέσεις είναι η επιτυχία σου στις εξετάσεις Ελεύθερου και Γραμμικού Σχεδίου.

 Γιατί να σπουδάσεις Εσωτερική Αρχιτεκτονική;
Γιατί θα μάθεις αντικείμενα όπως Design, Σχεδιαστική Μεθοδολογία με ψηφιακά μέσα, σχεδιασμό επίπλου, Πλαστική, Αρχές ακουστικής και Φωτισμού, Βιομηχανικός σχεδιασμό και πολλά ακόμα. Οι σπουδές μιας τέτοιας σχολής επίσης θα σε εξοπλίσουν με πολύτιμα skill όπως project management και ανάπτυξη concept, εξελίσσοντας παράλληλα το αισθητικό σου κριτήριο.
 

 Πού μπορείς να σπουδάσεις Eσωτερική Αρχιτεκτονική:

Ελλάδα:

• Εσωτερικής Αρχιτεκτονικής, Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής
• Εσωτερικής Αρχιτεκτονικής, Διεθνές Πανεπιστήμιο της Ελλάδος (ΔΙ.ΠΑ.Ε.)

Κύπρος:

• Σχεδιασμός Εσωτερικού Χώρου, Πανεπιστήμιο Λευκωσίας

 Οι δυσκολίες του επαγγέλματος
Η εσωτερική αρχιτεκτονική σε αντίθεση με ό,τι πιστεύουν αρκετοί, δεν είναι ένα εύκολο αντικείμενο. Είναι ένας τομέας υψηλής εξειδίκευσης, που απαιτεί υψηλές σχεδιαστικές δεξιότητες, κι όχι απλώς ταλέντο στη διακόσμηση. Επίσης απαιτεί πολύ χρόνο και σκληρή δουλειά, ενώ παράλληλα ανήκει σε μια σχετικά ασταθή βιομηχανία. Σε περιόδους κρίσης, η ζήτηση για υπηρεσίες εσωτερικής αρχιτεκτονικής και διακόσμησης μειώνονται και οι θέσεις εργασίας βρίσκονται δύσκολα.
 

 Επαγγελματικές προοπτικές
Οι επαγγελματίες εσωτερικής αρχιτεκτονικής μπορούν να εργάζονται στον δημόσιο ή στον ιδιωτικό τομέα ή ως αυτοαπασχολούμενοι αναλαμβάνοντας την αισθητική μελέτη και τη λειτουργική διαμόρφωση του εσωτερικού των κτηρίων, σπιτιών, επαγγελματικών χώρων, ξενοδοχείων κ.ά. Επίσης κάτι που δεν γνωρίζει πολύς κόσμος είναι ότι οι απόφοιτοι μπορούν να ασχοληθούν και με τον σχεδιασμό μεταβλητών κατασκευών, όπως περίπτερα εκθέσεων, στάσεις μέσων μαζικής μεταφοράς κ.λπ. αλλά και με τον σχεδιασμό, και την παραγωγή βιομηχανικών και βιοτεχνικών αντικειμένων, επίπλων, αντικειμένων, διακοσμητικών κ.ά.

Σου αρέσει ο σχεδιασμός; Βλέπεις πίσω από τα χρώματα και τα σχήματα, ολόκληρους κόσμους; Μπορείς να θαυμάσεις τόσο ένα καλοφτιαγμένο σκίτσο όσο και μια πρωτότυπη γραμματοσειρά σε μια αφίσα; Τότε μάλλον όλα κλίνουν προς τις σπουδές σου σε αυτό το πεδίο που λέγεται Γραφιστική και Οπτική Επικοινωνία. Για το πεδίο αυτό, όπως και για πολλά άλλα των εφαρμοσμένων τεχνών πρέπει -όπως ίσως γνωρίζεις- να εξεταστείς στο Ελεύθερο και το Γραμμικό Σχέδιο (ως ειδικά μαθήματα). 

 Γιατί να σπουδάσεις Γραφιστική και Οπτική Επικοινωνία;
Γιατί είναι ένα από τα ωραιότερα πεδία που σου επιτρέπουν να δώσεις διέξοδο στις καλλιτεχνικές σου ανησυχίες, υπηρετώντας παράλληλα καθημερινές ανάγκες. Θα αποκομίσεις οπτικά ερεθίσματα, θα μάθεις να χειρίζεσαι το σχέδιο, να αποτυπώνεις οπτικά τις ιδέες σου, να κάνεις ψηφιακή σχεδίαση και ψηφιακή επεξεργασία και πολλά ακόμα. Στην ουσία, θα σου δοθεί η ευκαιρία να αρχίσει να μιλάς μια πανανθρώπινη γλώσσα που δεν χρειάζεται μετάφραση: τη γλώσσα της εικόνας. Θα βρεις επαγγελματικές επιλογές σε ένα ολοένα και διευρυνόμενο πεδίο (στο branding, στο marketing, στις εκδόσεις και αλλού), επηρεάζοντας με το ταλέντο και την τεχνική σου τις αισθητικές επιλογές πολλών ανθρώπων.
 

 Πού μπορείς να σπουδάσεις Γραφιστική και Οπτική Επικοινωνία:

Ελλάδα:

• Γραφιστικής και Οπτικής Επικοινωνίας, Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής 

Κύπρος:

• Γραφιστική και Ψηφιακός Σχεδιασμός, Πανεπιστήμιο Λευκωσίας
• Γραφικές Τέχνες, Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Κύπρου
• Πολυμέσων και Γραφικών Τεχνών, Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου
   

 Οι δυσκολίες του επαγγέλματος
Από τα «καλλιτεχνικά» επαγγέλματα, ίσως αυτό της Γραφιστικής είναι εκείνο που έχει τη μεγαλύτερη τριβή με τον έξω κόσμο και με τον πελάτη: άρα οι γραφίστες θα σου πουν ότι βασικός «πονοκέφαλος» της δουλειάς τους είναι ότι οι πελάτες/συνεργάτες εμπλέκονται πολύ στη διαδικασία της δημιουργίας και δεν τους αφήνουν να εργαστούν ελεύθεροι. Με λίγα λόγια πρέπει να είσαι έτοιμος/η να ισορροπήσεις τις ιδέες σου με τις απαιτήσεις των πελατών και τις αρχές του σχεδιασμού, χωρίς να κάνεις εκπτώσεις στην προσωπική σου καλλιτεχνική «σφραγίδα».
 

 Επαγγελματικές προοπτικές
 Αποφοιτώντας από το τμήμα αυτό έχεις στα χέρια σου όλο το απαραίτητο καλλιτεχνικό υπόβαθρο για να εργαστείς ως Graphic Design / Γραφίστας στον κλάδο των Εκδόσεων, των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης, στη Διαφήμιση, το Marketing, την Παραγωγή Προϊόντων (συσκευασίες κ.ά), στην Τηλεόραση και τον Κινηματογράφο, αλλά και σε κάθε εν γένει ιδιωτική ή δημόσια επιχείρηση που θέλει να αναπτύξει το κομμάτι της οπτικής επικοινωνίας της – δηλαδή δυνητικά σε όλες! Από την άλλη, αν αποφοιτήσεις από την κατεύθυνση Τεχνολογίας Γραφικών Τεχνών μπορείς να αναλάβεις όλο το τεχνικό/τεχνολογικό κομμάτι των γραφικών τεχνών (π.χ. παραγωγή εντύπων, στοιχειοθεσία, ψηφιοποίηση, παραγωγή μακετών, λιθογραφία-offset, ψηφιακή εκτύπωση, βιβλιοδεσία κ.ά), να αναλάβεις θέση υπεύθυνου/ης λειτουργίας εργαστηρίου ή επιχείρησης Γραφικών Τεχνών, όπως επίσης μπορείς -σε συνεργασία με άλλους τεχνικούς- να ασχοληθείς με την κατασκευή υλικών, μηχανημάτων και εξοπλισμού Γραφικών Τεχνών.
 Φυσικά, όποια κατεύθυνση κι αν τελειώσεις έχεις δικαίωμα να πάρεις μέρος σε διαγωνισμούς του Α.Σ.Ε.Π. για να γίνεις εκπαιδευτικός σχετικών μαθημάτων στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση.

Σε γοητεύουν η τέχνη του ενδύματος, η μόδα, τα υφάσματα, τα υλικά, οι υφές και τα χρώματα; Το πεδίο του Δημιουργικού Σχεδιασμού και Ένδυσης ανήκει κι αυτό στην «ομπρέλα» των Εφαρμοσμένων Τεχνών όπως τα προηγούμενα, αφού βασική προϋπόθεση είναι να  έχεις ταλέντο αλλά και τεχνικές δεξιότητες που εξελίσσονται κατά τη διάρκεια των σπουδών σου. 

 Γιατί να σπουδάσεις Δημιουργικό Σχεδιασμό και Ένδυση;
Γιατί θα αφουγκραστείς τον τρόπο που δημιουργούνται και «ντύνουν» την καθημερινότητά μας όσα φοράμε και χρησιμοποιούμε. Είναι ένα πεδίο τόσο καλλιτεχνικό όσο και πρακτικό, αφού θα δεις μαθηματικές μεθόδους που εφαρμόζονται στον σχεδιασμό, θα μάθεις φυσική και Χημεία χρωμάτων, θα μυηθείς στις τεχνικές της κλωστοϋφαντουργίας, αλλά και θα αξιοποιήσεις εργαλεία τεχνολογίας για τη δημιουργία ρουχισμού.
 

 Πού μπορείς να σπουδάσεις Δημιουργικό Σχεδιασμό και Ένδυση;

Ελλάδα:

• Τμήμα Δημιουργικού Σχεδιασμού και Ένδυσης, Διεθνές Πανεπιστήμιο της Ελλάδας (ΔΙ.ΠΑ.Ε)
   

 Οι δυσκολίες του επαγγέλματος
Δες λίγα επεισόδια από το Project Runway και άλλες αντίστοιχες εκπομπές και θα πάρεις μια γεύση από τις βασικές δυσκολίες του επαγγέλματος. Ο κόσμος της μόδας είναι σκληρός, οι σχεδιαστές ρούχων δουλεύουν σε συνθήκες που καταπονούν αρκετά τα χέρια και το σώμα τους, βιώνουν άγχος από τα ασφυκτικά deadlines, μπορεί η γραμμή παραγωγής τους να έχει αστοχίες και να πάει χαμένη και ούτω καθεξής. Όμως όλα αντισταθμίζονται, αν είναι κάτι που αγαπάς και θες να αφοσιωθείς σε αυτό.
 

 Επαγγελματικές προοπτικές

Με το πτυχίο αυτό μπορείς να εργαστείς φυσικά ως σχεδιαστής/σχεδιάστρια ρούχων, αλλά και ως τεχνολόγος ενδυμάτων.

Τι κάνει ένας/μία τεχνολόγος ενδυμάτων;

• Ορίζει και επιβλέπει τις τεχνικές προδιαγραφές των ρούχων
• Ασχολείται με τον ποιοτικό έλεγχο και τη διασφάλιση ποιότητας των πρώτων υλών και του τελικού προϊόντος
• Ασχολείται με την έρευνα αγοράς, με την κοστολόγηση υλικών και ενδυμάτων, με τεχνικές παρουσίασης, προώθησης και διαφήμισης
• Διαχειρίζεται ή δημιουργεί ατελιέ/εργαστήρια μόδας
• Εμπλέκεται στη δημιουργία υλικών και τεχνικού εξοπλισμού, σχετικών με τη μόδα
• Διοργανώνει events μόδας, εκθέσεις και πολιτιστικά δρώμενα με επίκεντρο το ένδυμα

Τέλος, μέσω Α.Σ.Ε.Π. μπορείς να ασχοληθείς και με τη διδασκαλία σχετικών μαθημάτων στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. 

Από το 2006, τα επαγγελματικά δικαιώματα των πτυχιούχων των Τμημάτων Σχεδιασμού και Παραγωγής Ενδυμάτων των Τεχνολογικών Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων καθορίζονται βάσει του Προεδρικού Διατάγματος υπ’ αριθμ. 97 ΦΕΚ 98/τΑ/16-5-2006, άρθρο 1.

Μα είναι δυνατόν ένα τμήμα Δασολογίας να ανήκει στις Εφαρμοσμένες Τέχνες;! Κι όμως είναι, μιας και συγκεκριμένα το Τμήμα Δασολογίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας στην Καρδίτσα έχει ειδική κατεύθυνση Επιστημών Ξύλου και Σχεδιασμού Προϊόντων. Ασχολείται δηλαδή -κατά τη διάρκεια των 5ετών σπουδών- με τον σχεδιασμό επίπλου, διδάσκοντας σχεδιαστικά προγράμματα που χρησιμοποιούνται για τη δημιουργία σύγχρονων επίπλων, συσκευασιών κ.ά με βασική ύλη το ξύλο.

 Γιατί να σπουδάσεις Δασολογία, Επιστήμες Ξύλου και Σχεδιασμό;
Γιατί είναι πολύ σύγχρονο αντικείμενο. Γιατί το ξύλο και τα προϊόντα του θεωρούνται από τους αρχιτέκτονες υλικά του μέλλοντος. Γιατί ως υλικό είναι εξαιρετικά ανανεώσιμος πόρος. Το Τμήμα υπάρχει μόλις από το 2019 και επικεντρώνεται σε θέματα αξιοποίησης ξύλου, design επίπλων και άλλων αντικειμένων, προσφέροντάς σου παράλληλα πολύτιμες γνώσεις Διοίκησης, Οργάνωσης, Οικονομίας και Τεχνολογίας. Επίσης ολοκληρώνοντας τις 5ετείς σπουδές λαμβάνεις ενιαίο και αδιάσπαστο τίτλο σπουδών μεταπτυχιακού επιπέδου (Integrated Master).
 

 Πού μπορείς να σπουδάσεις Δασολογία, Επιστήμες Ξύλου και Σχεδιασμό;

Ελλάδα:

• Τμήμα Δασολογίας, Επιστημών Ξύλου και Σχεδιασμού, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
   

 Οι δυσκολίες του επαγγέλματος
Η βιομηχανία ξύλινων επίπλων είναι ένα δημιουργικό πεδίο αλλά επιφυλάσσει σε όποιον/α ασχοληθεί μαζί της αρκετή κούραση. Επίσης υπάρχει έντονος ανταγωνισμός στον κλάδο και καλείσαι πάντα να λαμβάνεις υπόψη πολλές παραμέτρους όπως αντοχή, εργονομία, πρακτικότητα και ομορφιά σε ό,τι φτιάχνεις.
 

 Επαγγελματικές προοπτικές
Οι απόφοιτοι του τμήματος βρίσκουν κυρίως απασχόληση σε εταιρείες σχεδιασμού επίπλων (έπιπλα σαλονιού, κρεβατοκάμαρας, κουζίνας, κήπου κ.λπ.) και αντικειμένων καθημερινής χρήσης. Κάποιοι δουλεύουν στην παραγωγή ως χειριστές CNC και υπεύθυνοι για τη λειτουργία και συντήρηση των μηχανημάτων. Άλλοι εργάζονται ως σχεδιαστές σε 3D printing ή άλλα ψηφιακά projects. Άλλοι απορροφώνται από τον κλάδο των κουφωμάτων ή της κατασκευής φυτοτεχνικών έργων, υπαίθριων χώρων αναψυχής, πάρκων κ.λπ.

Παραστατικές Τέχνες είναι αυτές που στα αγγλικά είναι γνωστές ως… Performing arts. Σε αντίθεση με τις πλαστικές τέχνες, οι Παραστατικές -όπως λέει το όνομά τους- έχουν ως κύριο μέσο το σώμα, το πρόσωπο, την παρουσία (παράσταση) του ίδιου του καλλιτέχνη. Από την άλλη Ψηφιακές Τέχνες είναι τα καλλιτεχνικά έργα που χρησιμοποιούν την ψηφιακή τεχνολογία ως μέρος της δημιουργικής διαδικασίας ή της διαδικασίας προβολής. Αν πάντα είχες μία προτίμηση στον τρόπο που ο άνθρωπος και η τεχνολογία δημιουργούν ένα καλλιτεχνικό αμάλγαμα, τότε εδώ είναι το πεδίο σου.

 Γιατί να σπουδάσεις Παραστατικές Τέχνες;
Γιατί πλησιάζει πολύ όχι μόνο τις Εφαρμοσμένες Τέχνες αλλά και τις Καλές Τέχνες. Γιατί οι παραστατικές τέχνες (Επιτέλεση, Χορός και Θέατρο), αλλά και οι Ψηφιακές Τέχνες συνδυάζουν το παρελθόν με το μέλλον. Γιατί θα ασχοληθείς με αρχές Χορού, Σκηνοθεσίας, Σωματικού Θεάτρου, Θεάτρου Επιτέλεσης κ.ά, ενώ παράλληλα θα ανακαλύψεις τις σύγχρονες πτυχές του Video-art, της 3D απεικόνισης, της εικονικής πραγματικότητας, ακόμα και των video games.
 

 Πού μπορείς να σπουδάσεις Παραστατικές Τέχνες;

Ελλάδα:

• Παραστατικών και Ψηφιακών Τεχνών, Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου
   

 Οι δυσκολίες του επαγγέλματος
Στις βασικές δυσκολίες του κλάδου ανήκουν τα οργανωσιακά -μερικές φορές- κωλύματα, η αστάθεια του εισοδήματος, η ανά περιόδους εργασιακή ανασφάλεια.
 

 Επαγγελματικές προοπτικές
Παρά τις δυσκολίες, το τμήμα διοχετεύει στην αγορά εργασίας ανθρώπους που είναι πολύ χρήσιμοι σε καλλιτεχνικούς οργανισμούς, καθώς γνωρίζουν από σκηνοθεσία, χορογραφία, ερμηνεία και σκηνογραφικό σχεδιασμό. Οι οργανισμοί όπου θα εργαστείς μπορεί να είναι ιδιωτικοί αλλά και δημόσιοι. Από την ψηφιακή πλευρά, οι σπουδές αυτές σου ξεκλειδώνουν θέσεις παραγωγής ψηφιακού υλικού, αλλά και διαχείρισης εικονικού περιβάλλοντος ή ενασχόλησης με τη χρήση και επίβλεψη τεχνολογικού εξοπλισμού σε καλλιτεχνικές δράσεις και προϊόντα.

• Θεωρίας και Ιστορίας της Τέχνης, Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών (Α.Σ.Κ.Τ.), Αθήνα (Είναι από τα τμήματα που ακροβατούν ανάμεσα στις Καλές Τέχνες και τις Εφαρμοσμένες)
• Συντήρησης Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης, Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής
• Τεχνών Ήχου και Εικόνας, Ιόνιο Πανεπιστήμιο
• Φωτογραφίας και Οπτικοακουστικών Τεχνών, Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής
• Επικοινωνίας και Ψηφιακών Μέσων, Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας
• Ψηφιακών Μέσων και Επικοινωνίας, Ιόνιο Πανεπιστήμιο

*Σε κάποιες περιπτώσεις στις Εφαρμοσμένες Τέχνες μπορεί να συναντήσεις και

• Τμήματα Αρχειονομίας, Βιβλιοθηκονομίας & Μουσειολογίας στην Κέρκυρα,
• Επικοινωνίας Μέσων & Πολιτισμού, στο Πάντειο στην Αθήνα,
• Μουσικών Σπουδών σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη,
• Θεάτρου ή Θεατρικών Σπουδών επίσης σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Πάτρα, Ναύπλιο,
• Κινηματογράφου στη Θεσσαλονίκη,
• Μηχανικών Βιομηχανικής Σχεδίασης και Παραγωγής στο Αιγάλεω,
• Μηχανικών Σχεδίασης Προϊόντων και Συστημάτων στην Κοζάνη, κ.ά.