Κανονικά αυτό το κείμενο που διαβάζεις αυτή τη στιγμή εδώ, δεν θα έπρεπε να είναι κείμενο. Θα έπρεπε να είναι ένας πίνακας ζωγραφικής. Ένα χαρακτικό έργο. Ένα γλυπτό. Ή ακόμα και ένα video installation. Μέσα από αυτά, κάποιοι άνθρωποι επικοινωνούν και εκφράζονται καλύτερα. Μέσα από αυτή την παγκόσμια Γλώσσα, που ονομάζεται «Καλές Τέχνες», οι άνθρωποι καταργούν σύνορα και όρια, εμβαθύνουν στα ανείπωτα του κόσμου μας και εμπλουτίζουν τις πολιτιστικές μας επιρροές.

Απόφοιτοι Καλών Τεχνών είναι όλοι αυτοί και αυτές που αναγνωρίζονται σήμερα για το καλλιτεχνικό τους αποτύπωμα: από τον Γιάννη Τσαρούχη μέχρι τον Γιώργο Ζογγολόπουλο και από την σύγχρονη Αφροδίτη Λίτη ως τη Δάφνη Αγγελίδου. 

Θα μπορούσαμε να πούμε ότι άτυπα μπορείς να προσεγγίσεις τις «Καλές Τέχνες» από δύο δρόμους: τον πρακτικό και τον πιο θεωρητικό. Για παράδειγμα, στην Ελλάδα, υπάρχουν οι 4 γνωστές και μη εξαιρετέες σχολές/τμήματα Καλών Τεχνών (το Τμήμα Εικαστικών Τεχνών στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών Αθήνας, το Τμήμα Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, το τμήμα Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας και το νεοσύστατο Τμήμα Εικαστικών Τεχνών και Επιστημών της Τέχνης του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων). Παράλληλα όμως θα βρεις στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών και το Τμήμα Θεωρίας και Ιστορίας της Τέχνης (ΘΙΣΤΕ) που άρχισε να λειτουργεί το ακαδημαϊκό έτος 2006-2007.

Για να μπεις στα Τμήματα Εικαστικών Τεχνών, δεν χρειάζεται να περάσεις μέσα από το κλασικό σύστημα πανελληνίων εξετάσεων. Χρειάζεται όμως να ακολουθήσεις φροντιστηριακή εκπαίδευση πάνω στο Σχέδιο, και να αξιολογηθείς για την καλλιτεχνική σου κλίση, παίρνοντας μέρος στις ειδικές εξετάσεις των Σχολών και εκτελώντας εικαστικά έργα από διάφορες συνθέσεις-πρότυπα, έμψυχα ή άψυχα ή και από τα δύο. 

Πώς γίνεται αυτό;

Η Επιτροπή Εισιτηρίων Εξετάσεων ορίζει και τοποθετεί τα πρότυπα σε κάποιες αίθουσες εξέτασης. Για κάθε δοκιμασία επιλέγεις ελεύθερα ένα ή περισσότερα πρότυπα και διαγωνίζεσαι με βάση τα εικαστικά έργα που θα δημιουργήσεις. Οι εισαγωγικές εξετάσεις διενεργούνται κάθε Σεπτέμβριο. 

Αν όμως στοχεύεις στο Τμήμα της Θεωρίας και Ιστορίας της Τέχνης, μπορείς να μπεις μέσω Πανελληνίων, από το 1ο Επιστημονικό Πεδίο.

Τα Τμήματα Εικαστικών Τεχνών βασίζονται στα εικαστικά εργαστήρια, τα οποία, όπως αναφέρεται στην επίσημη σελίδα της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών «εξοικειώνουν κατ’ αρχάς τον φοιτητή με την εικαστική γλώσσα και τα υλικά της, με στόχο να διαμορφώσει την εικαστική και θεωρητική του παιδεία και να διευρύνει την κριτική ικανότητά του στο πεδίο της δημιουργικής διεργασίας και της καλλιτεχνικής έκφρασης». Το υπέροχο είναι ότι τα εργαστήρια αυτά, δεν σε εξοπλίζουν απλώς με (καλλι)τεχνικές γνώσεις και δεξιότητες, αλλά σε βοηθούν να φτιάξεις τη δική σου αντίληψη. Ενίοτε σου προσφέρουν ακόμα και αντικρουόμενες καλλιτεχνικές προσεγγίσεις, ώστε μέσα από τη «σύγκρουση» αυτή, να υπάρξει η απαραίτητη καλλιτεχνική πολυφωνία και εσύ να νιώσεις ελεύθερος/η να βρεις τον δικό σου δρόμο.

Από την άλλη, το Τμήμα Θεωρίας και Ιστορίας της Τέχνης έχει πιο θεωρητικό υπόβαθρο, καλύπτοντας ένα ευρύ φάσμα από γνωστικά αντικείμενα όπως η Ιστορία και η Θεωρία της Αρχιτεκτονικής, η Αισθητική και η Φιλοσοφία της Τέχνης, η Ευρωπαϊκή Ιστορία, η Ιστορία και η Θεωρία της Λογοτεχνίας, η Μουσειολογία, η Ανθρωπολογία και η Κοινωνιολογία της Τέχνης. Μάλιστα είναι το πρώτο και μοναδικό Tμήμα στην Ελλάδα που προσφέρει τέτοιου είδους σπουδές. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι το γεγονός ότι το Τμήμα, ως αναπόσπαστο μέρος της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών, βρίσκεται σε άμεση επαφή και συνεργασία με τον χώρο παραγωγής και προβολής των έργων τέχνης, δηλαδή τα εργαστήρια του Τμήματος Εικαστικών Τεχνών και τους εκθεσιακούς χώρους του Ιδρύματος. Την επιλογή αυτού του Τμήματος θα την κάνεις αν θες να γίνεις ιστορικός και θεωρητικός της τέχνης, τεχνοκριτικός ή επιστημονικός ερευνητής σε πολιτιστικούς, καλλιτεχνικούς φορείς ή εκπαιδευτικούς φορείς. Επίσης μπορείς, με την απόκτηση παιδαγωγικής και διδακτικής επάρκειας να εργαστείς στη δημόσια και ιδιωτική εκπαίδευση.
 

«Η τέχνη δεν είναι αυτό που βλέπεις, αλλά αυτό που κάνεις τους άλλους να δουν», είχε πει ο Εντγκάρ Ντεγκά, Γάλλος ζωγράφος, γλύπτης και χαράκτης. Η δήλωσή του αυτή συνοψίζει τη βασική φιλοσοφία της τέχνης: ότι ως πεδίο δεν έχει να κάνει μόνο με τη δική σου οπτική και με τη δική σου άποψη, αλλά με την οπτική και την άποψη που δημιουργείς στους άλλους. Περισσότερο από κανάλι έκφρασης λοιπόν, η Τέχνη είναι κανάλι δημιουργίας. 

Υπάρχουν αρκετοί λόγοι για να σπουδάσει κάποιος Καλές Τέχνες:

• Σου προσφέρεται ένας μεγάλος «καμβάς» επιλογών. Η ποικιλομορφία της Τέχνης και η πληθώρα των εκφραστικών μέσων, στην πραγματικότητα είναι ένας εκτενής «καμβάς». Στο χέρι σου είναι πώς θα τον χρησιμοποιήσεις, πώς θα τον επεκτείνεις κι άλλο, ή πώς θα τον αποδομήσεις. Θα έρθεις σε επαφή με καλλιτεχνικά ρεύματα, τεχνικές και υλικά που θα λειτουργήσουν για τις καλλιτεχνικές σου ανησυχίες ως θρυαλλίδα.
• Γιατί οι Τέχνες δεν είναι απλώς μια ενασχόληση, αλλά ένα βασικός μοχλός της οικονομίας. Σύμφωνα με τη Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το Εμπόριο και την Ανάπτυξη (UNCTAD, 2022), ο πολιτιστικός τομέας αντιπροσωπεύει το 3,1 % του παγκόσμιου ΑΕΠ. Επιπλέον, οι πολιτιστικές και δημιουργικές βιομηχανίες καλύπτουν το 6,2% της συνολικής απασχόλησης, με σχεδόν 50 εκατομμύρια θέσεις εργασίας παγκοσμίως, παρέχοντας απασχόληση στους περισσότερους νέους (15–29 ετών) συγκριτικά με τους υπόλοιπους κλάδους.
• Γιατί -ευτυχώς- στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια έχει βελτιωθεί η καλλιτεχνική παιδεία του κοινού. Παλιότερα οι καλλιτέχνες ήταν περισσότερο στο περιθώριο. Στην εποχή μας βλέπουμε να αναδύεται μια νέα κουλτούρα γύρω από την τέχνη η οποία συνοδεύεται από τη δημιουργία νέων αιθουσών τέχνης, μεγάλων ιδιωτικών συλλογών, ιδρυμάτων, διοργανώσεων (Μπιενάλε) κ.ά., δίνοντας επαγγελματική διέξοδο σε μεγάλο αριθμό αποφοίτων παρέχοντάς τους τη δυνατότητα να συνεχίσουν να ασκούν το επάγγελμα του εικαστικού καλλιτέχνη και να εξελίσσουν το έργο τους.

Η πρώτη πρόκληση που αντιμετωπίζουν οι απόφοιτοι των Καλών Τεχνών είναι να καταφέρουν να αλλάξουν τη στερεοτυπική αντίληψη μιας μερίδας κόσμου ότι η Τέχνη δεν είναι «κανονική δουλειά» (ό,τι κι αν σημαίνει αυτό). Ευτυχώς όσο περνούν τα χρόνια η αντίληψη αυτή καταρρίπτεται και οι καλλιτέχνες διεκδικούν την αντιμετώπισή τους ως επαγγελματίες που πρέπει να αντιμετωπίζονται με τον πρέποντα σεβασμό και πληρώνονται κανονικά. 

Άλλες δυσκολίες του επαγγέλματος μπορεί να είναι η εργασιακή αστάθεια (όπως σε πολλά πεδία που έχουν να κάνουν με τον Πολιτισμό), το μη-σταθερό εισόδημα αν δεν εργάζεσαι ως μισθωτός, και -κάτι τελευταίο-  η υποκειμενικότητα σχετικά με την αξία σου. Τι εννοούμε; Ότι κάθε τι που έχει να κάνει με το αισθητικό κριτήριο των άλλων γίνεται ευάλωτο: για παράδειγμα ένας Λογιστής μπορεί να είναι σωστός ή λάθος, ενώ ένας καλλιτέχνης επαφίεται στο αισθητικό ή καλλιτεχνικό κριτήριο του κοινού του. Μπορεί το ταλέντο του να αμφισβητηθεί ή να δεχθεί απορρίψεις από μελλοντικούς συνεργάτες/εργοδότες/πελάτες, γεγονός που μερικές φορές αποδεικνύεται αρκετά ψυχοφθόρο για αρκετούς επαγγελματίες καλλιτέχνες.

 
 Ελλάδα

• Εικαστικών Τεχνών, Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, (ΑΣΚΤ) 
• Θεωρίας και Ιστορίας της Τέχνης (ΘΙΣΤΕ), Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών (ΑΣΚΤ)
• Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης 
• Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών, Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας
• Εικαστικών Τεχνών και Επιστημών της Τέχνης, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων

*να σημειώσουμε ότι το 2025 υπολογίζεται να λειτουργήσει και η Ανωτάτη Σχολή Παραστατικών Τεχνών (ΑΣΠΤ), κατά τα πρότυπα της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών. Η ΑΣΠΤ θα είναι τετραετούς φοίτησης και θα έχει τρία τμήματα/κατευθύνσεις: θεάτρου, μουσικής και χορού.  

Κύπρος

• Καλών Τεχνών, Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου
• Πολυμέσων και Γραφικών Τεχνών, Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου
• Καλές Τέχνες, Πανεπιστήμιο Λευκωσίας
   

Αν ακολουθήσεις τις σπουδές Θεωρίας και Ιστορίας της Τέχνης, όπως αναφέραμε πιο πάνω, μπορείς να γίνεις ιστορικός και θεωρητικός της τέχνης, τεχνοκριτικός ή επιστημονικός ερευνητής σε Ιδρύματα συναφή με τον πολιτισμό και τις τέχνες. Επίσης μπορείς να δουλέψεις στο Υπουργείο Πολιτισμού, σε μουσεία, πινακοθήκες, πολιτιστικά κέντρα ή να εργαστείς στη δημόσια και ιδιωτική εκπαίδευση, αφού αποκτήσεις παιδαγωγική και διδακτική επάρκεια.  

Αν ακολουθήσεις τις σπουδές Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών τότε μπορείς:

• Να ασκήσεις το επάγγελμα του καλλιτέχνη, ως ελεύθερος επαγγελματίας, δημιουργώντας την προσωπική σου συλλογή έργων.
• Να δουλέψεις στη σκηνογραφία, τον κινηματογράφο,το θέατρο και την τηλεόραση, στη γραφιστική, την εικονογράφηση, το animation, τη μόδα, το σχέδιο εν γένει, το web design, τη δηµιουργία εφαρµογών πολυµέσων και πολλά ακόμα πεδία.
• Να συνεργαστείς με πολιτιστικούς φορείς όπως το Μέγαρο Μουσικής, το Κέντρο Πολιτισμού ΚΠΙΣΝ, η Λυρική Σκηνή, Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου, κ.λπ.
• Να απασχοληθείς σε χώρους τέχνης, γκαλερί, πινακοθήκες, art fairs.
• Να διδάξεις σε όλους τους τομείς της εκπαίδευσης, ή να εργαστείς ως μέλος ερευνητικών ομάδων σε θέματα Τέχνης και Πολιτισμού.
• Να συμπράξεις με πεδία που ίσως δεν έχεις φανταστεί αλλά όλα έχουν έντονο το στοιχείο της δημιουργικότητας (π.χ. διαφήμιση, creative direction, διακόσμηση, interior design, εξολισμός ξενοδοχείων με έργα τέχνης κ.λπ.)
• Να ασχοληθείς με την παραγωγή πιστοποιηµένων αντιγράφων εκθεµάτων µουσείων σε συνεργασία µε το Ταµείο Αρχαιολογικών Πόρων.