Η αρχαιολόγος Μαρία Ρουμελιώτη μιλά στο eduguide για τη ζωή στις ανασκαφές, τα πλεονεκτήματα και τις δυσκολίες του επαγγέλματος, αλλά και τις προοπτικές που ανοίγονται σήμερα για τους νέους αρχαιολόγους.

1. Πώς είναι να δουλεύεις σε μια πραγματική ανασκαφή;

Το να δουλεύεις σε μια πραγματική ανασκαφή είναι πολύ λιγότερο «κυνήγι θησαυρού» και πολύ περισσότερο υπομονετική αποδόμηση της γης, στρώμα το στρώμα, μέχρι να εμφανιστεί μια ιστορία που αξίζει να ειπωθεί. «Μια ανασκαφή ξεκινά συνήθως πολύ νωρίς το πρωί. Έχουμε ήδη οριοθετήσει τον χώρο και τα τετράγωνα εργασίας και, μαζί με τους/τις συνεργάτες και τους εργατοτεχνίτες, προχωράμε καθημερινά στην αφαίρεση των στρώσεων πολύ προσεκτικά. Ό,τι εντοπίζουμε το καταγράφουμε και το φυλάσσουμε, μέχρι να μεταφερθεί στο κατάλληλο χώρο μαζί με τα υπόλοιπα ευρήματα. Αν βρούμε κάτι πιο ιδιαίτερο, το φωτογραφίζουμε, το καταγράφουμε αναλυτικά, κάνουμε σκαριφήματα και μετράμε το βάθος του.

Είναι επίσης μια διαδικασία που απαιτεί αντοχή σωματική και ψυχική. Δουλεύουμε σε ζέστη ή κρύο, με επαναλαμβανόμενες κινήσεις και πολλή προσοχή στη λεπτομέρεια, γι’ αυτό δίνουμε προτεραιότητα στην ασφάλεια και τη φροντίδα της ομάδας (νερό, καπέλο/σκιά, διαλείμματα, σωστός εξοπλισμός).

Η ανασκαφή είναι, με την επιστημονική έννοια, μια καταστρεπτική διαδικασία: κάθε στρώση που αφαιρούμε δεν μπορεί να επιστρέψει στην προηγούμενη κατάστασή της. Γι’ αυτό και η τεκμηρίωση είναι το παν — κρατάμε όσο το δυνατόν περισσότερες πληροφορίες (θέση, βάθος, περιγραφή, σχέδιο, φωτογραφία), ώστε να μπορούμε αργότερα να «ξαναδιαβάσουμε» την ιστορία του χώρου.
Το πρόγραμμα ενός/μιας αρχαιολόγου ποικίλλει, όπως ποικίλλουν και τα αντικείμενα μελέτης. Κάποιοι αφιερώνουν τον περισσότερο χρόνο τους σε συστηματικές ανασκαφές, δηλαδή σε ερευνητικά προγράμματα με ανασκαφικές τομές που στόχο έχουν τον εντοπισμό, τη συλλογή και την τεκμηρίωση όλων των ιχνών ανθρώπινης δραστηριότητας.

Στην Ελλάδα έχουμε πολύ συχνά και σωστικές έρευνες στο πλαίσιο δημόσιων έργων (π.χ. δρόμοι, δίκτυα, μετρό), από τις οποίες συχνά προκύπτουν σημαντικά ευρήματα ή και ολόκληρες θέσεις. Εκεί ο/η αρχαιολόγος επιβλέπει τις εκσκαφικές εργασίες και, εφόσον προκύψει αποκάλυψη αρχαιοτήτων, σε συνεργασία με την αρμόδια Εφορεία Αρχαιοτήτων καθορίζεται η συνέχεια: μπορεί να απαιτηθεί προσωρινή διακοπή και στοχευμένη ανασκαφή, περαιτέρω μελέτη/τεκμηρίωση, προστασία και διατήρηση επί τόπου (στη θέση εύρεσης) ή —σε ορισμένες περιπτώσεις, μεταφορά και ανάδειξη. Σε κάθε σενάριο, ο στόχος είναι διπλός: να μη χαθεί καμία πληροφορία και να προστατευτεί η πολιτιστική κληρονομιά. Και κάτι τελευταίο αλλά σημαντικό: η ανασκαφή δεν τελειώνει στο πεδίο. Ακολουθεί δουλειά στο εργαστήριο — πλύσιμο, συντήρηση και ταξινόμηση, μελέτη και χρονολόγηση — και στο τέλος διάχυση της γνώσης μέσα από αναφορές, δημοσιεύσεις και δράσεις για το κοινό. Δεν είναι «Ιντιάνα Τζόουνς» κάθε μέρα· είναι υπομονή, ομάδα και μικρές ανακαλύψεις που, όταν ενώνονται, μας επιτρέπουν να καταλάβουμε πώς ζούσαν οι άνθρωποι στο παρελθόν.

2. Ποια θεωρείτε ότι είναι τα μεγαλύτερα πλεονεκτήματα αλλά και οι δυσκολίες που συναντά κάποιος/κάποια στο επάγγελμα του αρχαιολόγου;

Κατά τη γνώμη μου, το επάγγελμα του/της αρχαιολόγου συνδυάζει υψηλή επιστημονική πρόκληση με ουσιαστικό κοινωνικό αντίκτυπο. Ένα από τα πιο όμορφα πλεονεκτήματα είναι η εμπειρία να φέρνεις στην επιφάνεια κάτι που έμενε θαμμένο για αιώνες, να επαναφέρεις μια μνήμη που είχε χαθεί στη λήθη. Τα ευρήματα δεν είναι απλώς αντικείμενα· συνδέονται με ανθρώπους που έζησαν πραγματικές ζωές: είχαν οικογένεια, φίλους, σπίτια, πίστη, εργασία, όνειρα και καθημερινές συνήθειες, όπως έχουμε κι εμείς σήμερα. Αυτό δίνει στο έργο του/της αρχαιολόγου μια μοναδική συναισθηματική αξία, γιατί δεν μελετούμε μόνο υλικά κατάλοιπα, αλλά ξαναγράφουμε την ιστορία ανθρώπων που υπήρξαν. 

Ως αρχαιολόγοι έχουμε τη δυνατότητα να παράγουμε πρωτογενή γνώση: να μετατρέπουμε εφήμερα ίχνη δραστηριοτήτων σε τεκμηριωμένες αφηγήσεις για το παρελθόν και να συμβάλλουμε στην προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς. Επιπλέον, η καθημερινότητα εναλλάσσεται ανάμεσα σε πεδίο, εργαστήριο, αρχεία και μουσεία, ενώ η εργασία πραγματοποιείται σε διεπιστημονικές ομάδες, με συντηρητές, γεωαρχαιολόγους, οστεοαρχαιολόγους, ειδικούς GIS/φωτογραμμετρίας, αρχιτέκτονες και ειδικους πολλών ακόμα επιστημονικών κλάδων. Έτσι καλλιεργούνται δεξιότητες με μεγάλη ζήτηση: οργάνωση έργου, ανάλυση δεδομένων, ψηφιακή τεκμηρίωση, επιστημονική γραφή και δημόσια επικοινωνία. Για έναν/μία νέο/α αυτό σημαίνει συνεχή μάθηση, διεθνείς επαφές και έργα που «αφήνουν αποτύπωμα» στην κοινωνία.

Απέναντι σε αυτά, οι δυσκολίες είναι υπαρκτές, αλλά παραμένουν γνωστές και μπορούν να αντιμετωπιστούν με σωστό σχεδιασμό. Πρώτον, η εργασία σε ορισμένες περιπτώσεις είναι εποχική ή βασίζεται σε συμβάσεις ορισμένου χρόνου· αυτό όμως αντιμετωπίζεται με έγκαιρη δικτύωση, ουσιαστική πρακτική άσκηση και σταδιακή εξειδίκευση, ώστε να διευρύνονται οι επαγγελματικές ευκαιρίες (π.χ. GIS, φωτογραμμετρία, βάσεις δεδομένων). Δεύτερον, το πεδίο έχει τις δικές του απαιτήσεις, όπως οι καιρικές συνθήκες, η εργονομία και οι συχνές μετακινήσεις· με την τήρηση απλών κανόνων ασφάλειας και τον κατάλληλο εξοπλισμό, η εμπειρία γίνεται όχι μόνο ασφαλής αλλά και ιδιαίτερα δημιουργική. 

3. Σήμερα υπάρχουν αρκετές ευκαιρίες για αρχαιολόγους στην Ελλάδα ή είναι συχνά απαραίτητο να αναζητήσουν προοπτικές και στο εξωτερικό;

Σήμερα θα έλεγα ότι οι ευκαιρίες για αρχαιολόγους στην Ελλάδα υπάρχουν και έχουν διευρυνθεί, κυρίως χάρη στα μεγάλα έργα υποδομής που απαιτούν παρουσία αρχαιολόγων για αυτεπιστασία και σωστικές ανασκαφές. Αυτό έχει ανοίξει το πεδίο πέρα από τις κλασικές διαδρομές της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας και των μουσείων, δημιουργώντας θέσεις σε εργοτάξια, σε προγράμματα τεκμηρίωσης και σε συνεργασίες με μελετητικές/κατασκευαστικές εταιρείες. Παρ’ όλα αυτά, η ελληνική αγορά παραμένει σε μεγάλο βαθμό έργο-κεντρική: οι συμβάσεις είναι συχνά ορισμένου χρόνου και ο ανταγωνισμός υψηλός. Γι’ αυτό πολλοί συνάδελφοι επιλέγουν να κοιτάξουν και προς τα έξω, είτε για πιο σταθερές δομές είτε για εμπειρίες που εμπλουτίζουν ουσιαστικά το βιογραφικό: πανεπιστημιακές θέσεις, μουσεία, ερευνητικά ινστιτούτα, διεθνείς αποστολές. Η διεθνής έκθεση δεν είναι μόνο «λύση ανάγκης»· συχνά επιστρέφει ως προστιθέμενη αξία στην Ελλάδα, φέρνοντας νέους τρόπους δουλειάς, επαφές και προοπτικές συνεργασιών.

Κλείνοντας να τονίσω ότι, η επαγγελματική αποκατάσταση στον κλάδο δεν είναι εύκολη, θέλει υπομονή, οργάνωση και πολύ τρέξιμο. Όμως όταν αγαπάς πραγματικά την αρχαιολογία, οι κόποι ανταμείβονται: δουλεύεις σε ένα πεδίο με νόημα, συμβάλλεις στη φροντίδα της πολιτιστικής κληρονομιάς και, με ευελιξία ανάμεσα σε Ελλάδα και εξωτερικό, μπορείς να χτίσεις μια βιώσιμη και δημιουργική πορεία.

Η Μαρία Ρουμελιώτη είναι αρχαιολόγος με ισχυρό υπόβαθρο στην αρχαιολογία πεδίου και τον υλικό πολιτισμό, κατέχοντας δύο προπτυχιακούς τίτλους και μεταπτυχιακό από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας («Αρχαιολογία Πεδίου και Υλικός Πολιτισμός»). Έχει λάβει μέρος σε πολυάριθμες πανεπιστημιακές ανασκαφές στην Ελλάδα και έχει συνεργαστεί με την Ελβετική Αρχαιολογική Σχολή στην ανασκαφή του Ναού της Αμαρυνθίας Αρτέμιδος. Αυτή την περίοδο εργάζεται σε έργα κατασκευών και υποδομών στην Αττική και την Εύβοια, με αντικείμενο σωστικές ανασκαφές, επιβλέψεις και τεκμηρίωση.

#Σπουδές στην Αρχαιολογία

Αν σε ενδιαφέρει ο κλάδος της Αρχαιολογίας μπορείς να διαβάσεις εδώ περισσότερα για αυτή την επιστήμη ενώ μπορείς να ενημερωθείς εδώ για όλα τα προπτυχιακά προγράμματα που προσφέρονται στην Ελλάδα και την Κύπρο.

Από την άλλη, αν έχεις ήδη ολοκληρώσει τις προπτυχιακές σπουδές σου και αναζητάς ευκαιρίες για μεταπτυχιακή εξειδίκευση, μπορείς να ψάξεις το μεταπτυχιακό που σε ενδιαφέρει από τη μηχανή αναζήτησης του eduguide, χρησιμοποιώντας λέξεις-κλειδιά όπως «Αρχαιολογία» κ.λπ.